Het komt steeds vaker voor: ouders die een kind onterven. Denk aan een vader die sinds de scheiding tientallen jaren geleden al geen contact meer heeft met zijn dochter. Of ouders van een zoon met een drugsverslaving, die bang zijn dat hun geld verkwist zal worden. In Nederland is het zo geregeld dat een onterfd kind toch recht houdt op een deel van de erfenis. Hoe dat zit, leggen we uit in dit artikel.
Piet, Fien en Sam
Stel, de 67-jarige Piet was ooit getrouwd en heeft uit dat huwelijk twee kinderen: dochter Fien en zoon Sam. 30 jaar geleden is hij gescheiden van de moeder van Fien en Sam. Sinds dat moment botert het niet meer tussen hem en zijn zoon. Daarom wil hij niet dat Sam geld of spullen van hem erft als hij komt te overlijden.
Een kind onterven: dit moet Piet doen
Het enige wat Piet hoeft te doen, is een afspraak maken bij de notaris om in zijn testament vast te leggen dat hij zijn zoon Sam onterft. Sam is dan geen erfgenaam meer van hem. Piet hoeft hem hierover niks te vertellen.
‘Legitieme portie’
Vroeger waren families meer op elkaar aangewezen dan nu. Als een kind onterfd werd, betekende dat soms dat hij of zij letterlijk op straat kwam te staan. Daarom staat in de wet dat kinderen altijd aanspraak kunnen maken op hun zogenoemde ‘legitieme portie’. Zelfs als ze zijn onterfd door hun ouders.
Wat is de legitieme portie?
Zo’n legitieme portie is een geldbedrag. Om precies te zijn: de helft van wat iemand zonder testament zou krijgen. Stel dat vader Piet een erfenis ter waarde van 100.000 euro nalaat. Naast zijn kinderen heeft hij geen andere nabestaanden. Als er geen testament is, krijgen zus Fien en broer Sam ieder de helft, oftewel 50.000 euro. Maar omdat Sam onterfd is, heeft hij slechts recht op zijn legitieme portie, en dat is de helft van dat wettelijke kindsdeel. In dit geval is dat dus 25.000 euro.
Bij de legitieme portie horen geen spullen. Sam kan dus geen aanspraak maken op de koekoeksklok van zijn vader.
Hoe hoog is Sams legitieme portie?
Het bepalen van de legitieme portie is soms best ingewikkeld. Even terug naar ons voorbeeld: Piet weet dat Sam recht houdt op een deel van zijn vermogen na zijn overlijden. Daarom besluit hij tijdens zijn leven alvast zo veel mogelijk geld te schenken aan zijn dochter Fien. Hij hoopt dat er op die manier heel weinig overblijft voor Sam. Dan komt Piet onverwachts te overlijden. Fien besluit het Sam te vertellen, waarop hij wil weten hoe hoog zijn legitieme portie is.
Hoe wordt de hoogte van de legitieme portie berekend?
Bij het berekenen van de legitieme portie wordt eerst gekeken naar de geldwaarde van de erfenis. Hoeveel spaargeld is er? Zijn er aandelen? Wat is de waarde van spullen zoals het huis en de auto? Vervolgens worden daar de giften die de erflater binnen 5 jaar voor zijn overlijden heeft gedaan aan bloedverwanten en derden bij opgeteld. Dit is zo geregeld om te voorkomen dat onterfde kinderen met lege handen komen te staan als de erflater al zijn geld bij leven al heeft weggegeven.
Ten slotte worden er nog schulden en kosten (denk aan uitvaartkosten) van het bedrag afgetrokken. Sam heeft dan dus recht op 1/4e van het bedrag dat onder de streep staat. Maar wat als Fien niet wil zeggen hoeveel geld haar vader haar heeft geschonken? Dan kan Sam naar de rechter stappen om inzage te eisen in de bankgegevens van zijn vader.
Hoe werkt het opeisen van de legitieme portie?
Na een hoop juridisch getouwtrek weet Sam op welk deel van de erfenis hij recht heeft. Nu zijn er twee mogelijkheden:
- Als hij aanspraak wil maken op zijn legitieme portie, dan mag zijn zus daar (samen met eventuele andere erfgenamen) een redelijke termijn voor stellen. Stelt zijn zus geen termijn? Dan heeft Sam er maximaal vijf jaar de tijd voor. Daarna vervalt zijn recht.
- Sam kan er ook voor kiezen om verder geen actie te ondernemen, waardoor hij geen aanspraak meer maakt op zijn legitieme portie.
Hoe zit het met kleinkinderen?
Sam is 38 als zijn vader Piet dood gaat. Hij heeft zelf één zoon: Freek.
Als Piet zijn kleinkind niet heeft onterfd en Sam van zijn legitieme portie afziet, dan heeft kleinzoon Freek recht op zijn eigen legitieme portie. Die is wel weer een stuk kleiner, namelijk 1/8e van het totale bedrag.
Dus als de hele erfenis van Piet 100.000 euro is, dan is de legitieme portie van Sam 25.000 euro, dat is dus 1/4e van het totaal. Zijn zoon heeft recht op de helft daarvan: 12.500 euro. Als Sam twee kinderen zou hebben, dan hebben die dus ieder recht op een legitieme portie van 1/16e van de erfenis.
Stel dat Piet juist wil dat zijn kleinzoon Freek een groter bedrag erft, ook al is zoon Sam onterfd. Dat kan, maar dat moet hij dan duidelijk in zijn testament opnemen.
Conclusie
Het onterven van één of meerdere kinderen is altijd een lastige keuze. Dat doet niemand zomaar. Voor u zo’n keuze maakt, is het belangrijk om goed na te denken over de consequenties, ook voor uw andere kinderen. Onterfd worden komt in de regel namelijk hard aan, zeker als dit vanwege een echtscheiding gebeurt. Zolang u nog leeft en handelingsbekwaam bent, kunt u de onterving terugdraaien door uw testament weer aan te passen.
Wilt u uw kind onterven wegens een conflict? Dan verdient het aanbeveling om te kijken of u via mediation nader tot elkaar kunt komen. Verwacht u dat het afwikkelen van de erfenis in de toekomst tot conflicten gaat leiden? Dan kunt u kiezen voor prenalatenschapsmediation. Deze vorm van mediation is speciaal gericht op het voorkomen van conflicten rondom de nalatenschap, dan wel op partijen weer met elkaar te verbinden wanneer ze in de clinch liggen over een toekomstige erfenis.
Advocaat en mediator mr. Emmy van Ekelen is gespecialiseerd in het erfrecht. Speelt er in uw familie een kwestie rondom onterving en bent u op zoek naar juridische hulp of mediation? Neemt u dan gerust vrijblijvend contact op met ons.
