Vorige week verklaarde de Rechtbank Zeeland-West-Brabant het huwelijk tussen een 70-jarige demente vrouw en haar 55-jarige man nietig. Haar twee dochters verzochten hierom, aangezien de vrouw bij het sluiten van het huwelijk al dementerende was. Gevolg: het huwelijk is met terugwerkende kracht ontbonden, waardoor alle gevolgen ongedaan moeten worden gemaakt.
Vrouw kon gevolgen en betekenis huwelijk niet overzien
De twee leerden elkaar al in 2011 kennen. Kort nadat bij de vrouw uit Roosendaal dementie werd gediagnosticeerd, verbrak ze plots al het contact met haar dochters, onterfde ze hen en trouwde met de man. Een onafhankelijke deskundige werd door de rechter verzocht om onderzoek te doen. De conclusie: toen de vrouw overhaast trouwde in november 2015, was ze door haar ziekte al niet meer in staat om de gevolgen en betekenis van het huwelijk te overzien. Ook stelt de deskundige dat het valt te betwijfelen of de vrouw op dat moment zelf haar wil kon bepalen. Geformuleerd in Jip-en-Janneke-taal wist ze dus eigenlijk helemaal niet wat ze aan het doen was, op het moment dat ze trouwde.
Gevolgen nietigverklaring huwelijk
De rechter heeft het huwelijk vernietigd. De rechter deed dit omdat de vrouw tijdens het trouwen leed aan een geestelijke stoornis, die haar belette om haar eigen belangen goed in te schatten. Omdat de man niet te goeder trouw was – het was duidelijk dat hij via het huwelijk uit was op financieel gewin – is het huwelijk nietig verklaard met terugwerkende kracht, dus tot de trouwdatum. Het gevolg is dat er juridisch gezien nooit een overeenkomst is geweest en dat alle gevolgen vanaf de trouwdatum moeten worden teruggedraaid.
Unieke zaak
Naar verluidt is het de eerste keer in Nederland dat familieleden een huwelijk nietig laten verklaren wegens dementie. In Boek 1 artikel 69 van het Burgerlijk Wetboek (1:69 BW) is opgenomen dat naast de echtgenoten zelf, ook bloedverwanten, mensen die een ‘onmiddellijk rechtsbelang’ hebben en het Openbaar Ministerie kunnen verzoeken tot een nietigverklaring. In zaken rondom erfenissen wordt wel vaker door familieleden bij de rechter verzocht om een testament nietig te laten verklaren wegens dementie. Centraal bij zowel het voltrekken van huwelijken als het opstellen van een laatste wilsbeschikking staat het begrip ‘wilsonbekwaamheid’.
Wat is wilsonbekwaamheid? 
Iedereen is in Nederland wilsbekwaam totdat het tegendeel blijkt. Bij dementie is dat helaas een kwestie van tijd. Wie dementeert, verliest langzaamaan de controle over zijn eigen leven. Daardoor zal hij of zij minder en minder in staat zijn om zelf beslissingen te nemen. Wilsonbekwaamheid is niet een eenmalig label dat opgeplakt wordt door één persoon. Het kan voor een specifieke zaak of dossier worden vastgesteld door bijvoorbeeld een arts of notaris. Bijvoorbeeld als het gaat om een bepaalde medische handeling, respectievelijk het verkopen van een huis. Oordeelt een arts, notaris of rechter dat iemand wilsonbekwaam is, dan wil dat zeggen dat hij of zij niet de gevolgen van een besluit kan overzien. Het is dan niet met 100 procent zekerheid te zeggen of iemand zo’n rechtshandeling wel echt wilde. Voor een rechter kan dit de reden zijn om een huwelijk, koopovereenkomst of testament te ontbinden.
Bewijslast: wie stelt, moet bewijzen
Wie voor de rechter om vernietiging vraagt op basis van wilsonbekwaamheid, zal die wilsonbekwaamheid ook moeten bewijzen. Dat is vaak een complexe zaak. Het kan bijvoorbeeld door medische of psychologische deskundigen een rapport te laten opstellen, of ze te vragen als getuige. In het geval van de Roosendaalse vrouw was dit een stuk eenvoudiger. Omdat ze stokbrood met vla at en de buurvrouw niet meer herkende, klopte ze aan bij haar huisarts. Nog voordat ze trouwde, was ze al doorverwezen naar de geheugenpoli en kreeg ze een dementie-coach.
Dementie: groeiend aantal juridische geschillen
Dementie is een verzamelnaam voor vijftig ziektes (waarvan Alzheimer en Parkinson de bekendste zijn), waarbij de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken. Momenteel lijden in Nederland zo’n 270.000 mensen aan dementie. Door de vergrijzing en steeds hoger wordende gemiddelde sterfleeftijd, zal dit in 2040 opgelopen zijn tot 500.000. Onmiskenbaar gaat dit ook leiden tot meer juridische geschillen. In zaken waarin bijvoorbeeld familieleden de rechter verzoeken tot nietigverklaring (zoals bij de verkoop van een huis of het opstellen van een testament), zijn de belangen vaak groot. Bovendien gaat het om zeer complexe zaken, onder andere door de bewijslast en het emotionele aspect. Daarom adviseren wij om in dit soort zaken altijd een ervaren advocaat in de arm te nemen.
Lijdt een van uw familieleden aan dementie en wilt u een of meerdere overeenkomsten nietig laten verklaren door de rechter? Neemt u dan contact op met de advocaten van advocatenkantoor Van Ekelen & Poort in Eindhoven.
